TUPA UCHAWI: NENO LA KIFIPA LENYE MAANA YA SUMBAWANGA, HISTORIA

Sumbawanga ni moja ya Wilaya zinazounda mkoa wa Rukwa, ikiingia moja kwa moja kwenye ziwa Rukwa mashariki na Ziwa Tanganyika upande wa magharibi.

Sumbawanga ni neno lenye asili ya Kifipa likitamkwa ‘Sumbu wanga’ kwa lugha ya Kiswahili likiwa na maana ya (Tupa uchawi wako – throw away your witchcraft in english) na lilianzishwa na Mwana wa mtawala mmoja wa zamani wa eneo hilo aliyeitwa (Mwene Ngalu).

Sumbawanga ni Wilaya mojawapo inayounda mkoa wa Rukwa, ikiwa na wakazi takribani laki2 na 50 (250.000) na ipo ukanda wa eneo la magharibi mwa nchi ya Tanzania, na ikipakana na mikoa ya Mbeya na Shinyanga, na inaingia hadi ziwa Tanganyika.

Wilaya hii ina makabila mengi, lakini kabila la asili kabisa hapa (wenye wilaya yao) ni Wafipa, ambapo Sumbawanga ni mji ulioanzishwa rasmi mwaka 1803 chini ya chifu wa kwanza wa ufipa aliyeitwa (Chifu KAPUFI) ambaye alitawala miaka ya 1885 wakati wa ujio wa Wajerumani Tanganyika.





Chini ya milki ya wajerumani alianza makazi yake eneo hili la Ufipa na makao yake makuu yalikuwa kijiji cha KISUMBA nje kidogo ya mji wa sumbawanga (Lakini huyu sio mwanzilishi halisi, alikuwa mtawala tu kwa jina lingine). Wakazi wa huko bila shaka mtakifahamu kijiji hiki.

Mke wa mwazilishi wa eneo hili aliitwa (Mwene Wakulosi) ambaye walijaaliwa kupata watoto wa3, wakwanza wa kiume (Mwene Kiatu) na wawili waliofuatia walikuwa mabinti (Mwene Ngalu Chisichaafipa na Mwene Mwati). CHISICHAAFIPA ni jina la asili lenye maana ya ‘Utawala’.

 

Baada ya kifo cha mwanzilishi (Chifu kapufi) utawala wake uliendelezwa na mwanae wa kiume (Chifu kiatu) ambaye naye alihamia kijiji cha LWICHE, ambayo hiyo ilitokana na taratibu za jamii ya wafipa ‘kiutawala’ ukitawazwa kuwa kiongozi lazima uhame na kwenda kuanzisha kijiji chako, na huyu aliitawala ufipa yote.

Hakujaaliwa kupata watoto, na alipofariki utawala wake ulirithiwa na dada yake aliyemfuatia (Mwene Ngalu) ambaye ndiye mwanzilishi halisi wa mji wa Sumbawanga.

Cifu Mwene Ngalu alikuwa mtu mwenye upendo, na hakupenda mauza-uza ya aina yoyote ikiwemo uchawi, hivyo kabla ya kuingia kijiji cha sumbawanga alichokianzisha (kabla ya kuwa wilaya) aliwataka watu wote wanaomfuata na kumkubali yeye kama kiongozi wao WATUPE UCHAWI WAO WOTE WALIOKUWA NAO KWENYE MTO LWICHE kisha waingie katika kijiji cha Sumbawanga wakiwa watu safi kabisa.

Na aliyekiuka Amri hiyo, na kutaka kuvuka mto Lwiche kuingia katika kijiji cha Sumbawanga akiwa na Uchawi basi hakumaliza safari yake salama Alifariki katika eneo hilohilo. UCHAWI ULIOJE HUU.!?

Mkoa wa Rukwa na eneo lake la utawala katika Ramani ya Tanzania. Sumbawanga Ndilo eneo mashuhuri Zaidi kwa mkoa huu kutokana na uwepo wa Wamisionari wa Kijerumani waliojulikana kama (White Fathers) ambao waliishi eneo hilo kwa karne nyingi wakifundisha Ukristo (dini ya Roma Katoliki)
 

Huo ndio ukawa mwanzo wa sumbawanga mpya ya watu safi, na hakukuwa na matatizo kama ya awali yaliyokuwepo wakati wa utawala wa baba yake (Mwene Ngalu) na utawala wa kaka yake (Mwene Kiatu)

 

Mwanamama huyu, kwa sababu hiyo alipendwa na watu wake na kulipojitokeza matatizo ya aina yeyote chifu huyo alikwenda milimani kuomba na majibu yalipatikana haraka (ikiwemo mvua kunyesha nk) hasa kwa imani ya usafi waliyokuwa nayo. SWALI NI KUWA JE! Uchawi ulitumika; mizimu au Nguvu ya Mwenyezi Mungu.!?

 

Chifu Mwene Ngalu alijaaliwa watoto-7, chini ya himaya yake mpya iliyojengwa Sumbawanga kati ya mwaka 1918-1920, na ikisimamiwa na walowezi au Mabruda wa dhehebu la ROMA  (yaani Wakatoliki) ambao walikuwa wajerumani.

 

 

 

MAAJABU: Milki yake hiyo ilibomoka, lakini yamebakia magofu (pakihifadhiwa kama Makumbusho ya eneo hilo na umuhimu wake) ambapo kwa nje kuna sehemu ya makaburi ambapo mpaka wa hivi LEO panatumiwa na Watu wa ukoo wake kwaajili ya kufanya Maziko.

 

Na jambo la kushangaza ukitembelea eneo hilo, ni wingi wa nyuki waliojenga kwenye pango na wasiohama na wamekuwepo hapo kwa muda mrefu (miaka na miaka) ambapo inaaminika ni tangu enzi za utawala wa kizazi cha Chifu Mwene Ngalu.

 

TEMBEA ILI KUJIFUNZA: mimi nimejifunza hayo, Pia ukienda maktaba ya Sumbawanga au Ya mkoa wa Rukwa omba kusoma kitabu cha zamani kilichoandikwa na PADRE SIMCHILE kiitwacho White Father’s na Ufipa.

 

 

SOURCE: Wikipedia.org; Wakongwe wa Sumbawanga' Sumbawanga Museums and White Fathers na Ufipa (book).

For Others Opinion and Amazing history Up-Dates visit also Here: https://www.facebook.com/stewart.meena/